Bijzonder zijn de arrangementen van bekende Franse kerstliederen, door Yves Castagnet, één van de organisten van de Notre-Dame in Parijs. Door Maurice Hooikammer, een oud-leerling van mij op het Meander College, kwam ik met deze componist en arrangeur in aanraking. Castagnet schreef onder meer een arrangement van het lied ‘Il est né le divin enfant’ en Maurice zorgde ervoor dat dit werd gezongen tijdens mijn afscheid als docent muziek op 18 december 2018, toen ik met vervroegd pensioen ging. Maurice kwam dit arrangement tegen op YouTube. Castagnet heeft deze compositie nooit uitgegeven, daarom heeft Maurice, met toestemming van de componist en alleen op het gehoor, de partituur (bladmuziek) uitgeschreven. Hierdoor kon het worden uitgevoerd door een reünistenkoor van 120 oud-leerlingen en het Jeugdsymfonieorkest ‘De Vuurvogel’ o.l.v. Albert Dam. Een zeer indrukwekkend en bovenal ontroerend moment!

We kregen toestemming van Yves Castagnet om vier van zijn arrangementen uit te voeren tijdens deze kerstconcerten. Ook die zijn eveneens nooit uitgegeven. Maurice heeft ook van die werken de partituur uitgeschreven. Ze zijn duidelijk gecomponeerd voor een grote akoestische ruimte zoals de Notre-Dame in Parijs. (Elders in deze nieuwsbrief leest u de bijdrage van Maurice Hooikammer over Yves Castagnet.)

Naast werken van Castagnet bevat het programma composities met diverse muziekstijlen. Over enkele werken vertel ik iets meer.

Neem bijvoorbeeld de renaissancecomponist Guillaume Bouzignac (ca.1587-1643). Van hem zingen we ‘Noe, pastores’. Een bijzondere compositie waarin de engel Gabriel de boodschap van de geboorte van Jezus verkondigt aan de herders. Een sopraansolist zingt de woorden van Gabriel, het koor verbeeldt de herders en hun reactie. Als de engel Gabriel verschijnt zijn de herders heel erg verbaasd en dat wordt in dit motet prachtig verklankt. Klik hier om het werk te beluisteren.

Het ‘Ave Maria’ van Camille Saint-Saëns (1835-1921) is een werk voor koor en orgel. Saint-Saëns, de componist van het bekende ‘Carnaval des Animeaux’ schreef op deze beroemde tekst een zeer indringende compositie. Verstilling en uitbundigheid wisselen elkaar af. In het tweede deel moduleert hij naar verschillende toonsoorten waardoor de compositie blijft verrassen. Aan het eind keren we terug naar de verstilling van het begin. Klik hier om het werk te beluisteren.

Francis Poulenc (1899-1963)is een andere grootheid in de Franse muziekgeschiedenis. Hij schreef veel werken voor koor. Beroemd zijn de vier paasmotetten en de vier kerstmotetten. Van deze ‘Quatre motets pour le temps de Noël’ zingen we de twee eerste delen. Bijzondere muziek waarin de welluidende harmonieën (consonanten) en wrange harmonieën (dissonanten) elkaar voortdurend afwisselen. Vaak zeer toegankelijk maar soms klinkt het ook schrijnend. Door die afwisseling zijn deze motetten een ware uitdaging voor het koor én voor het publiek. Het eerste motet ‘O magnum mysterium’ wordt gekenmerkt door een mystieke inleiding, die diverse malen terugkeert. Het mysterieuze wonder van de geboorte van Christus wordt muzikaal uitgebeeld door de eerste akkoorden en vervolgens door de hoge inzet van de sopranen. Een prachtige en spannende compositie! Klik hier om het werk te beluisteren.

De Franstalige Belgische componist François-Auguste Gevaert (1828-1908) begon zijn loopbaan in Brussel. Via diverse omzwervingen kwam hij in Parijs terecht waar hij van 1853 tot 1871 (o.a. als directuer van de Opéra, het belangrijkste operahuis van Europa) gewerkt heeft. De Frans-Duitse oorlog maakte een eind aan zijn succesvolle carrière in Parijs en kwam hij terug naar België.
Zijn ‘Chanson joyeuse de Noël’ klinkt, zoals de titel al zegt, vrolijk. In dit koorwerk laat ik de damesstemmen (S1, S2, A1, A2) in afwisseling zingen. Pas halverwege het eerste couplet komen de overige stemmen erbij en wordt het feest compleet.
Met name het woord ‘Noël’ krijgt volop de aandacht. Het wordt uitbundig, drie maal als een uitroep, verklankt. In het tweede couplet wordt de afwisseling in de damesstemmen omgedraaid. Het werk heeft een aanstekelijke melodie die fungeert als een muzikale ‘oorwurm’ die in het hoofd blijft hangen. Klik hier om het werk te beluisteren.

L’adieu des bergers’ is het bekendste koorwerk uit het oratorium ‘L’enfance du Christ’ van Hector Berlioz (1803-1869). Het lied is de opening van het tweede deel waarin de herders afscheid nemen van de heilige familie. Het is een heel romantische compositie met prachtige harmonieuze wendingen. De inleiding en de tussenspelen klinken als muziek van een soort doedelzak, het instrument dat met herders wordt geassocieerd. Klik hier om het werk te beluisteren.

Het programma bevat ook een aantal traditionele Franse kerstliederen. Mooie, pakkende, soms bekende melodieën met soms verrassende arrangementen.

Eén kerstlied, ‘Cantique de Noël’ licht ik er graag uit.

‘Cantique de Noël’ van Adolphe Adam (1803-1856) behoort samen met het ‘Stille Nacht’ van Franz Gruber (1787-1863) tot de geliefdste en meest gearrangeerde kerstliederen.
Adam componeerde dit werk in 1847 voor sopraan (of tenor) en piano op een tekst van Placide Cappeau (1808-1877). Zowel in de klassieke als in de popwereld is dit lied een evergreen en er bestaan tientallen populaire en klassieke arrangementen. De zangerige melodie, het dansachtige metrum en de prachtige harmonieën maken dit beroemde werk tot een onvergetelijk kerstlied. Meestal zijn de arrangementen mierzoet; menigeen heeft daar in de kersttijd blijkbaar behoefte aan.
Klik hier om te luisteren naar de versie van de Italiaanse tenor Andrea Bocelli.

Het arrangement voor koor en orkest van de Engelse componist en dirigent John Rutter (*1945) is misschien wel het bekendste. Hij schreef voor alle drie coupletten een andere zetting. Zeer vocaal geschreven en zeker niet mierzoet. In het laatste couplet werkt Rutter toe naar een gigantische climax. Klik hier om te luisteren naar de opname van de Cambridge Singers onder zijn leiding of kijk hier naar een opname van het Kings College Choir uit Cambridge.

Tijdens dit kerstconcert zingen wij ‘Cantique de Noël’ in de bewerking van de Amerikaanse theoloog en muziekuitgever Charles Lewis Hutchins (1838-1920). Zijn arrangement uit 1916, voor solostemmen in afwisseling met het koor, is zeer toegankelijk. Misschien heeft u de neiging mee te zingen. Dat mag!